Johannes (Harry) van Gelderen te Amsterdam 1883-1971

Harry (roepnaam) van Gelderen 

was een existentialist avant la lettre, bohemien, een kunstenaar met ongeregeld leven, en woonachtig op een zolderkamertje aan de Rustenburgerstraat te Amsterdam. Foto's aan de muur en een smoezelig bed waaraan een groot hangslot was bevestigd. Hij leefde altijd buitenshuis, kocht na 1945 in de gaarkeuken aan de Eerste van der Helststraat dagelijks een pannetje warme maaltijd en wandelde daarmee naar zijn kamer.

Data:
Vader Feike te Leeuwarden, moeder Agetta Christina Bunjes te Amsterdam. Geboren te Amsterdam op 5 februari 1883 en overleden te Amsterdam op 23 augustus 1971. Gehuwd geweest van 1907 tot 1920 (echtscheiding). Enig kind heeft in 1908 zes maanden geleefd.

Zijn afkomst:

Harry april 1945

Deze omschreef hij kort en bondig als "geboren in een zeepkistje in de Jordaan". De grootmoeder woonde aan de Bloemstraat. Misschien had hij wat meegekregen van zijn Friese (voor-)ouders die arbeidersberoepen als schoenmaker en kellner hebben gezien zijn latere intellectuele ontplooiing als autodidact op velerlei terrein. Hoewel Van Gelderen normaliter een Joodse naam is, zijn van vaderskant geen Joodse namen te vinden, van moederszijde geheel niet. Dan was zijn vadersfamilie tijdens Napoleon geseculariseerd. In de Bezettingstijd is hij derhalve niet als Joods aangemerkt geworden; zijn in 1920 gescheiden partner helaas wel. Harry had al vroeg een ouwelijk uiterlijk maar bezat wel een karakterkop. Tenor en zangerige stem met modulatie. Kon als causeur de aandacht trekken en houden. Had voortreffelijke omgangsvorm met vrouwen.

Zijn activiteiten:
Oorspronkelijk tekenen en schilderen op de Rijksacademie van Beeldende Kunsten te Amsterdam, alwaar hij tot op late leeftijd nog heeft geoefend in naaktmodellen. Je kunt hem beslist eeuwig student noemen: officieel ingeschreven van 1911 tot 1927, toelatingexamens in 1917 en 1935 maar van 'n eindexamen is mooi geen bewijs, ook heeft hij daarover nooit gesproken. Het kan zijn dat het verkeren in artistiek milieu
een welkome dag(in)vulling geeft met comfort van warmte, amicaliteit en koffie.
Olieverf herinner ik me niet, wel tekenpen en kleurkrijt. Harry liet zich erover uit het modernisme niet te waarderen: scheve neuzen, oren en ogen, nee, de oude Hollandse meesters bleven hem na aan het hart. Fotograaf met de boxcamera maar niet als professie. Alhoewel de vele toneelfoto's dit wel doet vermoeden. Verrichtte in zijn jonge jaren bureauwerk met kopiëren van teksten. Autodidact in moderne talen als Frans, Duits, Engels en later zich voornamelijk bezig gehouden met Spaans. Hiervoor ging hij nog lang naar de cursus. Een voordeel is dat je dan ook warm zit. Het Esperanto heeft hij ook beoefend maar hij zette zich af van die kunsttaal. Totdat... hij  met zijn eeuwig studentenschap bemerkte echt te oud te zijn geworden te midden van jonge studenten; tja, dan gevoel je je opeens eenzaam vergeleken met vroeger.
Ook speelde hij autodidaktischerwijze piano. Vond les voor kinderen op Hammondorgel niet goed omdat de klanken beter lijken dan ze zijn. Bezocht vaak de opera in de Stadschouwburg met zijn (later tot zijn droevenis liggen gelaten) toneelkijker voor een staanplaats op het schellinkje. Causeur, humorist, kende veel anekdotes. Observeerde mensen met hun zotternij: totus mundus agit histrionem. Rookte sigaren van merk Victor Hugo. Alcohol hoogstwaarschijnlijk niet. Kon met de holte van twee droge handen als een doedelzak krakend geluid maken.

Niettemin een bon vivant die zich omringde met razend knappe vrouwen: Hetty Gras, Van Bijnen en Sjaantje en Miep. Deze leerde hij kennen in Carré als lid van het operettekoor Die Haghezangers, 20er en 30er jaren, alwaar hij als zanger werkzaam was. De fotografie was privé. Deze zanggroep wordt ook vermeld in het 75-jarig Carré-herdenkingsboek: "De Dochter van de Tamboer-Majoor" was een permanent kassucces.

Op oude leeftijd moest hij toch naar het huis van Ouden van Dagen aan de Roeterstraat, iets mensonterends nu te bedenken, slaapzalen met vreselijk lastige mensen, hallen met hangende mensen, vol sigarettenrook. Hij had van de directie toestemming lange tijd afwezig te blijven omdat hij een paar goede adresjes had als huisvriend.

Zijn lievelingsuitspraak:
Natura artis magistra - De natuur is de leermeesteres der kunst. (Een eigenwijze man vertaalt dit modern met "leermeester" aangezien je ook niet meer spreekt van "dokteres".)

Anecdotes:
Het verhaal van de vader op de ezel, de zoon loopt ernaast. Mensen zeggen er wat van dat de zoon moet lopen. Dan de zoon op de ezel en de vader ernaast. Weer bekritiseren de mensen. Dan beiden lopen naast de ezel. Moraal van het verhaal: Als je gehoor geeft aan wat ze zeggen kom je tot niets!
Zo schilderde hij eens de zoolrand van zijn schoenen met een opvallende kleur. De mensen keken.
In het oudemannenhuis met slaapzalen waren er die uitsluitend wilden sarren, als tijdsbesteding.
Maakte twee krijttekeningen van Spaanse landhuizen met üppige natuur. Deze hebben jaren in huis gehangen. Doch in Spanje is hij nooit geweest.
Liet zijn toneelkijker per ongeluk liggen en was bedroefd.
Het laatst zag ik hem in de toneelzaal van het Koloniaal Museum alwaar Indra Kamadjojo optrad. Hij had een jong meisje bij zich van een bevriende Indische vrouw, waar hij net zoals bij ons gastvrij werd ontvangen.
Helaas toch wel wat parasiet veelal vlak na het eten te komen en restjes te mogen nuttigen.
Ik bracht Harry vaak naar de tram bij de Van Woustraat. Onderweg verhaalde hij hoe zijn echtgenote hem meermaals met spoed liet terughalen. Er bleek niets aan de hand te zijn. Maar de vrije man was ook altijd en eeuwig van huis! Na de onvermijdelijke scheiding was er nooit contact meer, misschien is ze wel vergast, zei hij droogjes. Inderdaad is die vrouw in het K.Z. Auschwitz omgekomen. Deze informatie gaf ik later door aan een website Joods Monument.

Zijn grapje "tang tang, kreng kreng".


Een zachtmoedig man.


Harry vervaardigde ook de foto's van:

Johanna Hendrika Gras in The Four Cantorias 

Johanna Hendrika Gras in het Apachenummer van de revue 

Die Haghezangers

 

Foto's:  

Op meerdere foto's is de zangeres J.H. (Hetty) Gras te zien als ook Van Bijnen, dochter van een vervaardiger en/of verhuurder van toneelkleding. Op alle foto's wel onze Harry .

Een winkelier, J.H. Gras, H. van Gelderen en Van Bijnen voor het Kurhaus te Scheveningen medio 20er jaren

Harry van Gelderen op zijn kamer. De tekeningen van het model J.H. Gras zijn hier tweemaal te zien als ook vele toneelfoto's, jaren later merendeels modellen van op de Teken Academie

J.H. Gras, H. van Gelderen en rechts Van Bijnen voor het Kurhaus te Scheveningen medio 20er jaren

Harry van Gelderen poserend

Op het dak van Carré: iemand, Harry van Gelderen, J.H. Gras en nog iemand, eind 20er jaren

Harry van Gelderen, wel de jeugdigste foto, poserend

 

De door Harry vervaardigde toneelfoto's:

 

Die Haghezangers in theater Carré 1930-1931

 

Zie ook:

Ger Langeweg en de angstige Kluwen van Honden

 

Mailto

Jos